تنها یك سال پس از تاسیس دانشگاه تهران ، یعنی در سال 1314 ، رشته باستان شناسی در دانشكده ادبیات دائر و بدین ترتیب تدرس علمی باستان شناسی در ایران آغاز شد . بدین ترتیب زمینه ساماندهی پژوهشهای باستان شناختی و اداره عملی آن در سطح كشور به وسیله فارغ التحصیلان ایرانی رشته باستان شناسی دانشگاه تهران فراهم آمد . باستان شناسی با دستیابی به راه حلهایی كه انسان گذشته برای مسائل گوناگون یافته بود به ما امكان می دهد تا به كمك ابزار نوین كارآمد ترین پاسخ ها را برای مسائل مشابه امروزی بیابیم . در گذشتهای نه چندان دور، جامعه ما باستانشناس را با \”عتیقه جمعکن\” یا \”عتیقه فروش\” یکی میدانستند. اما در حقیقت باستان شناس یک محقق است. او باید با توجه به یافته هایی که در کاوش ها به دست می آید فرهنگ و نحوه زندگی وحتی روابط اجتماعی گذشتگان را تدوین کنند. باستانشناس باید علاقه مند به کار در طبیعت باشد؛ یعنی اگر جوانی عاشق کاوش و جستجو و کشف مجهولات و نقاط تاریک تاریخ گذشته نباشد، نمیتواند در این رشته موفق گردد. داشتن اطلاعاتی مناسب در زمینه تاریخ و جغرافیای ایران و کشورهای همسایه همچنین تسلط به زبان انگلیسی برای دانشجوی این رشته ضروری است. در حالی که ما تعداد قابل توجهی فارغالتحصیل باستانشناسی بیکار داریم، بسیاری از آثار باستانی کشور ما هنوز شناسایی و ثبت نشده است و حتی آثار ثبت شده نیز ، به خوبی حفظ یا معرفی نمیشوند. در حقیقت با وجود این که در کشور ما زمینههای ملی رشته باستان شناسی وجود دارد و باید حداقل در منطقه خاورمیانه، باستانشناسی ما حرف اول را بزند اما متأسفانه در زمینه مطالعات باستانشناسی بسیار ضعیف عمل میکنیم! به همین دلیل به داوطلبان آزمون سراسری توصیه میشود که اگر میخواهند وارد دانشگاه شوند که بعد از لیسانس پول یا کار راحتی به دست بیاورند، رشته باستانشناسی را انتخاب نکنند؛ چون حداقل در سطح لیسانس موقعیت کاری این رشته بسیار محدود است. اما اگر عاشق و شیفته تاریخ، تمدن و فرهنگ کشورشان هستند، بدانند که این رشته آنها را راضی خواهد کرد. در رشته باستان شناسی دانشجویان بیش از 130 واحد درسی را در زمینه های پیش از تاریخ (دوره های پارینه سنگی، میان سنگی و نوسنگی)، دوره تاریخی و دوره اسلامی می خوانند. همچنین دانشجویان می باید یک فصل نیز که معمولا یکی از دو ترم آخر دانشجویان می باشد، در محل حفاریی که دانشگاه در نظر می گیرد حضور یابند و مهارت هایی را در این زمینه بیاموزند. مکان ادامه تحصیل در این رشته تا مقطع دکترا در ایران وجود دارد. برخی رشته باستان شناسی را با تاریخ یکی می دانند یا این که این رشته را کاملا مشابه رشته تاریخ به حساب می آورند اما در این باره باید تاکید کنم که این دورشته اگرچه مشابهت هایی باهم دارند اما یکی به حساب آوردن این دو هم اشتباه است. این رشته تقریبا مشابه رشته های تاریخ و جغرافیا، مرمت و احیای بناهای تاریخی، مدیریت جهانگردی، موزه داری است. ما در ایران بناهای تاریخی داریم که هنوز شناخته نشده اند و اگر دولت برنامه ای برای حفظ یا معرفی این آثار اجرا کند تعداد فارغ التحصیلان بیکار این رشته کم می شود و صنعت گردشگری را رونق می یابد. در صورت داشتن توریست بیشتر امید داریم آینده شغلی این رشته خوب باشد. دانشجویان این رشته می توانند در سازمان میراث فرهنگی، وزارت ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پروش، سازمان ایرانگردی و جهانگردی، سازمان اوقاف، سازمان نقشه برداری های شهری مشغول به کار شوند. کارشناسان باستان شناسی می توانند در بخش های دولتی یا خصوصی مشغول به کار شوند. کارشناسانی که در بخش های دولتی کار می کنند، حقوقی مطابق قانون کشوری دریافت م کنند و کارشناسان در بخش خصوصی با توجه به سابقه کاری، سمت، سطح تحصیلات، برای میزان دریافتی خود با کارفرما توافق می کنند.
دروس پایه :
تاریخچه علم باستانشناسی، بررسی تمدنهای باستانی از نظر قرآن کریم، جغرافیای تاریخی، اصول و مبانی انسانشناسی، اسطوره شناسی، تاریخ هنر از باستان تا آغاز اسلام، حفظ آثار باستانی، اصول و مبانی باستانشناسی…
دروس اصلی و تخصصی :
استخوانشناسی، باستانشناسی پیش از تاریخ ایران، ایران در آغاز شهرنشینی، باستانشناسی و هنر ایلام، باستانشناسی ایران در هزاره اول قبل از میلاد، باستانشناسی و هنر ماد و هخامنشی، باستانشناسی اشکانی، باستانشناسی ساسانی، باستان شناسی وهنر اسلامی، فلزکاری دوره اسلامی، باستانشناسی پیش از تاریخ بینالنهرین، هنر و معماری بینالنهرین در دوران تاریخی، باستانشناسی مصر باستان، باستانشناسی و هنر آسیای صغیر، سکهشناسی، شناخت مهر و تابلت، تاریخ هنر نقاشی در ایران، هنر یونان و روم باستان، حفاظت اشیاء باستانی، باستانشناسی و هنر سرزمینهای اسلامی، سیر تحول خطوط و خواندن کتیبههای اسلامی، کتاب آرایی، هنر خاور دور، هنر هند باستان، خواندن خطوط باستانی، تکنیک و هنر سفالگری، طراحی و ترسیم مدارک باستانی، روش کاوش، موزهداری، کاوش در محل، طبقهبندی سفال، بررسی آثار باستانی، خواندن متون باستانشناسی، باستانشناسی و هنر قلمرو غربی اسلامی…
دانشگاه های ارائه دهنده این رشته عبارت اند از:
دانشگاه تهران – دانشگاه شهید بهشتی – دانشگاه مازندران – دانشگاه کاشان – دانشگاه نیشابور – دانشگاه تربت حیدریه – مجتمع آموزش عالی گناباد – …