علوم و مهندسی باغبانی

رشته علوم و مهندسی باغبانی شاخه ای از کشاورزی است که دربرگیرنده دانش ، فن و هنر تولید ، پرورش ، اصلاح و بازار رسانی گیاهان و محصولات باغبانی است. گیاهان و محصولات باغبانی شامل میوه ها ، سبزی ها ، گل و گیاهان زینتی و گیاهان دارویی و ادویه ای می باشند. مهمترین ویژگی اغلب محصولات باغبانی که آنها را از محصولات زراعی ، جنگلی و مرتعی متمایز می سازد این است که معمولاً به صورت تازه یا با کمترین تغییر و تبدیل مورد استفاده انسان قرار می گیرند.باغبانی یکی از بخشهای مهم کشاورزی است که سهم عمده ای در تولید محصولات گیاهی و ایجاد اشتغال در کشور دارد. از مجموعه گیاهان تحت کشت توسط بشر ، گروه متنوع و بزرگی در بخش باغبانی قرار می گیرند که در تأمین مواد غذایی و سلامت جسم و روح انسان نقش دارند.
پیدایش باغبانی به 3000 سال قبل از میلاد در مصر بر می گردد . مدارک و شواهد تاریخی نشان می دهد که در آن زمان بسیاری از گیاهان باغی مانند انگو , خرمالو , زیتون , پیاز و خیار کشت داده می شد . مصریان قدیم برای تولید این محصولات به عملیاتی نظیر هرس , آبیاری و آماده سازی زمین آشنا بوده اند. سپس باغبانی در روم و یونان قدیم رواج یافت . این زمان تقریبا به 500 سال قبل بر می گردد . رومیان به عملیاتی نظیر پیوند زدن , تناوب کشت و مصرف کودهای دامی و استفاده از گلخانه آگاهی داشتند . در اواخر قرن پنجم میلادی و با گسترش اسلام و پیشرفت علمی مسلمانان که همزمان با قرون وسطی بود کشاورزی و باغبانی از اهمیت زیادی در نزد مسلمانان برخوردار شد . به طوری که بسیاری از کشورهای اسلامی از آن زمان مانند عراق , شام , ایران و هند به تولید محصولات باغی می پرداختند. آنجه مسلم است ایران یکی از کشورهای قدرتمند و پهناور است که تاریخ و قدمت آن گویای انجام عملیات مختلف کشاورزی در این پهنه بوده است و حتی حدود شش هزار سال قبل , ایرانیان از سیستم های زراعی گوناگون استفاده می کرده اند .

کشاورزی و باغبانی علمی بر مبنای تجربه است، به همین منظور برای اکثر واحدهای رشته باغبانی، بازدید میدانی و خارج از دانشگاه پیش‌بینی شده تا دانشجو از نزدیک از تجربیات افراد فعال در این حوزه بهره‌مند شود. بنابراین بسته به علاقه‌مندی دانشجویان و توانایی اساتید و دانشکده، در هر ترم، شما بازدیدی از مراکز تولیدی شاخص محصولات کشاورزی مانند گلخانه، باغ یا زمین‌های زراعی دارید.

تحصیل در رشته باغبانی شخص علاقه‌مند خود را می‌طلبد. کسی که از خطاب شدن با عنوان باغبان یا کشاورز مشکلی نداشته باشد و به آن افتخار کند. کسی که روحیه تولید داشته باشد. کسی که دنبال اسامی و القاب دکتر و مهندس نباشد و به جای آن مرد عمل باشد. در این رشته شما با وسایل آزمایشگاه و ادوات باغبانی بیشتر از کاغذ و قلم در ارتباط هستید.

 

 

 

هدف:

به طور کلی اساسی ترین نیاز هر فرد، تأمین نیاز غذایی اوست. با توجه به محدود بودن زمین و آب برای جوامع رو به رشد، باید حداکثر محصول را از زمین های زیر کشت به دست آورد. محصولات باغبانی در دنیا، علاوه بر تأمین بخشی از غذای مورد نیاز بشر، در تأمین سلامتی انسان جایگاه ویژه ای دارد. تولید گلها و گیاهان زینتی سبب انبساط و شادی روح انسان و تقویت سلامت روانی افراد می شود. با توجه به وابستگی کشورمان به صادرات نفت، تولید محصولات باغبانی می تواند یکی از مهمترین منابع ارزی کشور باشد و جایگزین درآمد نفت شود. بنابراین هدف از رشته علوم و مهندسی باغبانی تربیت کارشناسانی است که به دانش روز مجهز بوده و بتوانند با تاکید بر حفظ محیط زیست در جهت بالا بردن کیفیت و کمیت محصولات ، احداث و نگهداری و توسعه محصولات باغبانی مؤثر باشند.

بازه:

• محاسبه، ساخت و اجرای گلخانه های تولید گل و سبزی،خزانه های تولید نشاء و سایر ادوات باغبانـی
• نظارت و اجرا در کاشت باغ های پیشرفته و همچنین تولید ارقام جدید میوه و سبزی
• طراحی باغ و پارک و فضای سبز شهری و نظارت و اجرای طرح های فضای سبز، چمن کاری و گـل کاری
• انجام بسیاری از فعالیت های نقشه برداری جهت اجرا و ایجاد باغ هـا و فضای سبز
• تولید نهال و پرورش گل و ایجاد نهالستان و گلستان های پیشرفتـه
• طراحی ، ایجاد ، سامان دهی و مدیریت واحدهای تولیدکننده محصولات متنوع باغبانی
• کارشناس و مدرس در مراکز آموزش کشاورزی و همکاری در امور تحقیقات در واحدهای کشاورزی

توانایی:

• تسلط به علوم پایه، شیمی، فیزیک
• توان جسمی بالا
• قدرت تجزیه و تحلیل
• منظم و دقیق
• صبر و حوصله
• علاقه مند به کار در محیط های طبیعی و کشاورزی

 

ویژگی های شخصیتی

• ریسک پذیر / کارآفرین
• واقع گرا / عمل گرا
• جزئی نگر

گرایش ها

گرایش های ارشد این رشته شامل موارد زیر میشود :

گرایش میوه کاری:

شامل دروسی مثل میوه های معتدله، میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری و میوه های ریز است که به بررسی گیاه شناسی کاشت، داشت و برداشت تمامی میوه ها می پردازد.

گرایش سبزی کاری:

شامل سبزی های برگی، صیفی جات و قارچ ها است که طیف وسیعی از محصولات باغبانی را در بر می گیرد. در این گرایش مانند گرایش میوه کاری دانشجو با اصول کاشت، داشت و برداشت سبزی ها آشنا می شود و توانایی تحقیق و تولید این محصولات را کسب می کند.

گرایش گیاهان زینتی:

یکی از گرایش های جذاب و پر درآمد رشته باغبانی، گرایش گیاهان زینتی است که شامل دروسی مثل گلکاری، درختان و درختچه های زینتی، چمن و گیاهان پوششی و حتی دروس اختیاری مانند طراحی فضای سبز است. این گرایش تمرکز ویژه بر روی تکثیر و اصلاح گیاهان زینتی دارد و از گرایش هایی است که خلاقیت بالای دانشجو را می طلبد.

گرایش گیاهان دارویی:

گرایش گیاهان دارویی با توجه به اهمیت آن ها در ایران گرایشی با آینده خوب پیش بینی شده است. این گرایش تنها یک درس سه واحدی در زمان کارشناسی دارد، اما در کارشناسی ارشد جزو گرایش های پرطرفدار است.  به ویژه اینکه این گرایش در اصل گیاهان دارویی، ادویه ای، معطر و نوشابه ای نام دارد و طیف بسیار وسیعی از گیاهان را در بر می گیرد که دانشجو در این رشته با تولید و فرآوری گیاهان دارویی آشنا می شود و در پاره ای موارد اقداماتی جهت اصلاح انجام می دهد.

دانش سلولی و ژنتیکی:

این گرایش ارتباط تنگاتنگی با تمامی گرایش های باغبانی دارند، به همین دلیل در گرایشی به نام بیوتکنولوژی با تمرکز بر زیست مولکولی گیاهی، تولید و تکثیر بهره وری در مقیاس سلولی با استفاده از علم روز انجام می شود.

گرایش های مقطع دکتری :

• فیزیولوژی تولید و پس از برداشت گیاهان باغبانی
• اصلاح و بیوتکنولوژی گیاهان باغبانی

دانشگاه های ایران در حوزه باغبانی

• دانشگاه تهران (محل تحصیل پردیس کشاورزی و منابع طبیعی کرج)
• دانشگاه تهران (محل تحصیل پردیس ابوریحان واقع در پاکدشت)
• دانشگاه صنعتی اصفهان
• دانشگاه فردوسی مشهد
• دانشگاه تبریز
• دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)- قزوین
• دانشگاه شیراز
• دانشگاه ایلام
• دانشگاه شهید چمران – اهواز

دروس پایه و تخصصی

دروس پایه:

آمار و احتمالات ، اکولوژی ، ریاضی عمومی ، شیمی عمومی ، آناتومی و فیزیولوژی گیاهی ، مورفولوژی و سیستماتیک گیاهی ، بیوشیمی عمومی ، ژنتیک ، فیزیک عمومی

دروس تخصصی و اختیاری :

آبیاری عمومی ، بیماری های مهم گیاهان باغبانی ، آفات مهم گیاهان باغبانی ، خاکشناسی عمومی ، طرح آزمایشهای کشاورزی 1و2 ، شناسایی و مدیریت علف های هرز ، ماشین های کشاورزی عمومی ، هوا و اقلیم شناسی ، مدیریت گلخانه ، مبانی تغذیه گیاهان باغبانی ، اصول و روشهای ازدیاد گیاهان ، مبانی اصلاح گیاهان باغبانی ، فیزیولوژی و فناوری پس از برداشت ، اصلاح و فناوری بذر گیاهان باغبانی ، میوه های معتدله ، میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری ، مهارت های میوه کاری 1و2 ، مبانی سبزیکاری ، تولید و پرورش سبزی ، مهارت های سبزیکاری 1و2 ، گیاهان زینتی 1و2 ، مهارت های گلکاری 1و2 ، مبانی گیاهان دارویی ، تولید و بهره برداری گیاهان دارویی ، کارورزی 1و2 ، خشک میوه ها ، میوه های ریز ، سبزیکاری گلخانه ای ، سبزیکاری ارگانیک (صنعتی) ، پرورش قارچ های خوراکی ، چمن و گیاهان پوششی ، طراحی باغ و پارک ، درختان و درختچه های زینتی ، کاربرد GIS و عکس های هوایی ، چای و چایکاری ، مبانی تولید محصولات ارگانیک ، مبانی بیوتکنولوژی و کشت بافت گیاهی ، سمینار

بازار کار رشته باغبانی

رشته باغبانی طیف وسیعی از صنایع را پوشش می‌‌دهد. اولین و مهم‌‌ترین صنعت آن صنعت غذا است که نیاز هر روزه‌‌ی ما به غذا حقیقتی انکارناپذیر است. فارغ التحصیلان رشته باغبانی با شروع کار در مزرعه گلخانه و باغ می‌‌توانند تامین‌کننده بخشی از نیاز ما به سبزیجات صیفی‌جات و میوه‌ها باشند.

بازار گیاهان زینتی هم در کنار موارد ذکر شده بازار بزرگی به حساب می‌آید. ما در کنار خود، اغلب چندین فضای سبز و در خانه‌های خود چندین گیاه زینتی می‌بینیم و این یک نیاز است که فارغ‌التحصیل باغبانی می‌تواند به آن پاسخ دهد. تولید، تکثیر و نگهداری از گیاهان زینتی یکی از تخصص‌هایی است که فارغ‌التحصیلان باغبانی می‌توانند با استفاده از آن به کمک طراحان فضای سبز برای تولید مواد اولیه گیاهی بیایند. تولید گل‌های فصلی و گیاهان آپارتمانی سال‌‌هاست که دارای جایگاه و ارزش اقتصادی مشخصی در سبد خانوارها با هر میزان تمکن مالی است.

همچنین مراکز از محل های فعالیت علاقمندان این رشته میباشد :

• جهاد کشاورزی
• ادارات و موسسات علمی و پژوهشی
• اداره ترویج کشاورزی
• سازمان تحقیقات کشاورزی
• سازمان حفاظت نباتات
• سازمان محیط زیست
• وزارت تعاون
• سازمان تعاون روستایی
• مراکز تحقیقاتی
• آزمایشگاه‌های تغذیه و اصلاح نژاد

سطح درآمد:

درآمد رشته دانشگاهی علوم و مهندسی باغبانی تا حد زیادی بستگی به محل کار دارد، اینکه مزرعه یا باغ خصوصی خودش باشد و یا اینکه در مزرعه دیگران شروع به کار نموده باشد بر میزان درآمد مؤثر خواهد بود.

مهاجرت

رشته کشاورزی رشته با قدمتی است و بیش از یک قرن است که در دنیا تدریس می شود. به همین دلیل، شرایط ادامه تحصیل در خارج از کشور با توجه به تعداد زیاد دانشگاه ها مهیا است.

دانشگاه های کشورهای اروپایی، به خصوص آلمان، در زمینه رشته های علوم جدید مانند بیوتکنولوژی قوی هستند و در کنار آن ها دانشگاه های کشور ایتالیا در زمینه میوه کاری دانشجو می پذیرند.

داشتن شرایط برای ادامه تحصیل در کانادا و ایالات متحده و انگلستان این فرصت را به شما می دهد که در دانشگاه های پیشرو رشته کشاورزی تحصیل کنید.

علاوه بر این ها، در شرق به خصوص چین و هند دانشگاه های سرآمد گرایش گیاهان دارویی را پیدا می کنید. به طور خلاصه، با داشتن طیف وسیعی از دانشگاه هایی که پذیرای دانشجویان باغبانی هستند، انتخاب های بسیار زیادی برای ادامه تحصیل در این رشته دارید و خوشبختانه دانشگاه های ایران روابط به نسبت خوبی با دانشگاه های خارج کشور در این رشته دارند.

دانشگاه های مطرح دنیا در این رشته :

• Wageningen University& Research Centre, Holland, Netherlands
• Cornell University College of Agriculture & Life Sciences, New York, USA
• Luiz de Queiroz College of Agriculture
• College of Horticulture, Thrissur
• Ghent University, Belgium
• Aarhus University, Denmark

 

افراد مطرح و تاثیرگذار این رشته:

• اسماعیل فلاحی :استاد برجسته ایرانی دانشگاه آیداهو آمریکا و نایب رئیس انجمن علوم باغبانی آمریکا می‌باشد. او تحصیلات خود را در رشته مهندسی علوم باغبانی از دانشگاه جندی شاپور اهواز به پایان رساند و بعد از آن راهی آمریکا شد و زیرنظر بهترین اساتید دنیا از جمله پروفسور وست وود مدرک دکتری خود را دریافت کرد و بعد از آن به عنوان استاد دانشگاه آیداهو انتخاب گردید. تخصص او پرورش درختان میوه می‌باشد.
• دکتر عبدالکریم کاشی :استاد تمام دانشگاه تهران و پدر علم سبزی کاری ایران